Информация о материале

Просмотров: 6454

БÆРÆГБОН

Зымæджы мæйтæн февраль сæ тæккæ карздæрыл нымад у. Февраль у латинаг дзырд, амоны хи сыгъдæггæнæн. Рагон Ромы февраль уыд афæдзы райдайæн, æмæ адæм, зæронд азæй сæм цы хæрам тыхтæ бар дардтой, уыдонæй сæхи сыгъдæг кодтой.

Ацы динон бæрæгбон та хуынд «фебруарий» — сыгъдæггæнæн, уымæ гæсгæ фæзынд мæйы ном февраль. Ирон адæммæ та у, куыд æртхъирæны мæй. Дзырд "æртхъирæн" цы нысан кæны, уый бæрæг у, фæлæ афтæ цæмæн дзурæм, кæмæ æртхъирæн кæны, уый бæлвырд алчи нæ зоны. Уый фæдыл ис, ахæм таурæгъ. Февраль кæронмæ куы фæцæйхæццæ кæны, уæд адæм уалдзæджы комулæфт бамбарынц æмæ зымæгмæ æнæрвæссон цæстæй акæсынц, нал дзы тæрсæм, зæгъгæ, фæзæгъынц. Февралы фæстаг бон, дам, иу фиййау бацин кодта, зымæгæн йæ кæрон кæй æрцыд, ууыл, æмæ йæ фосæн æххормагæй фесæфынæй нал тарст, миты бын мын цъæнут дæр хæрдзысты, зæгъгæ, æмæ хъæрæй базарыд. Уый февралмæ хъыг фæкаст æмæ фиййаумæ бартхъирæн кодта: "Æз дын дæ фос æххормагæй аскъуындзынæн", фæлæ йæ бон ницуал баци, йæ рæстæг фæци. Мартъи æрбахæстæг æмæ фиййауы фос фервæзтысты. Уымæ гæсгæ, адæм февраль схуыдтой Æртхъирæны мæй. Ацы мæйы бирæ бæрæгбæттæ фæбæ-рæг кæнынц ирон адæм, сæ иуæй иннæ кадджындæр. Уыцы бæрæгбæтты æхсæн стыр аргъ кæнынц Урсы къуырийæн. Ацы аз бæрæгбон райдайдзæн 16 февралы æмæ ахæсдзæн æнæхъæн къуыри — 22 февралмæ.

Ирон адæм афæдзы дæргъы ком дардтой æртæ хатты: Куадзæны агъоммæ авд къуырийы, Майрæмы куадзæны размæ дыууæ къуырийы æмæ цыппор боны Джеоргуыбайæ Цыппурсмæ. Куадзæнмæ комда- рæн-иу райдыдтой Комахсæнæй (ком ахсын). Фыццаг къуыри-иу сæ ком ныббастой фыдызгъæлæй, дыккаджы та – урссагæй. Комахсæны райдайæны гал аргæвдынц, æмæ къуырийы дæргъы сæ фынгтæ фыдызгъæлæй не сцух вæййынц, ома, фыдызгъæлæй ком бабæттынц æмæ хуыйны Фыдыкомбæттæн. Галæргæвдæн Хуыцаубоны фæс-тæ, йæхи комдарынмæ чи фæццæтæ кæны, уыдон фылдæр кæнынц дзидзайæ хæринæгтæ: физонджытæ, фыдджынтæ, фынгыл æй æрæвæрынц къуыдырфы-хæй, басимæ æмæ æндæр алыхуызон хæринæгтæй. Къуырийы дæргъы дзы уыйбæрц бахæрынц æмæ дзы фæхъыг вæййынц. Æмæ сын иннæ хуыцаубоны Фыдыкомбæттæны æнцондæр вæййы фыдызгъæлæй суанг Куадзæнмæ ком ныббæтын. Стæй дзы адæймаджы буар дæр сфидар вæййы. Фыдызгъæл хæрын та свæййы нæфæт-чиаг. Комахсæны дыккаг къуыри та у Урсы къуыри. Урсы къуыри – цæрвисæн, цæрвкъахæн. Къуырийы дæргъы, ком чи дардзæн, уыдон нал фæхæрынц фыдызгъæл, фæлæ урссагæй: цыхт, царв, æхсырæй цы нæ хæринаг æрхъуыды кæнынц æмæ скæнынц, ахæм нал вæййы. Рагацау-иу æм сæхи æрцæттæ кодтой: дурынтæ, авджын мигæнæнтæ-иу царвæй дзагæй æхгæдæй дардтой, хæндыджыты-иу цыхтытæ нал цыдысты. Цæрвтæ æмæ цыхтытæ уыдысты нывæндтæ Алардыйæн, Бынаты бардуагæн æмæ иннæ дзуæрттæн. Æмæ сæ-иу уыцы къуыри байгом кодтой. Ацы къуыри Урсы къуыри, цæрвисæн, цæрв- къахæн дæр уымæн хонынц. Æмæ ралæууынц урссаг хæрæн бонтæ – хъæлдзæг æмæ рæдау бонтæ къуырисæры рай- дайынц æмæ хуыцаубоны фæфæуынц. Комдарджытæ хуыцаубоны урссагæй дæр сæ ком ныббæттынц. Стыр комбæттæны хуыцаубон дæр æй уымæн хонынц. Стыр комбæттæны хуыцаубоны (22 февралы) фæстæ суанг Куадзæны онг нал фæтчы нæдæр фыдызгъæл хæрын, нæдæр – урссаг. Уыцы æмгъуыды адæм сæ мæрдтæн дæр хæлар фæкæнынц, сæ зæдты æмæ дауджыты ном фæарынц хорæй, хъæдурæй, пырындзæй, алыхуызон халсартæй, дыргътæй æмæ кæсагæй конд хæринæгтæй. Ирон адæм ком дардтой æмæ дарынц дины тыххæй нæ, фæлæ се ‘нæниздзинады, сæ буар æнæхъæугæ уæлдай буаргъæдтæй асыгъдæг кæныны, сæ удты сыгъдæг- дзинады тыххæй. Уæлдайдæр-иу зымæг, хъæу- уонхæдзарадон тыхкуыстытæ къаддæр куы вæййынц, цард та æдыхстдæр, уæд æнцойбонты сын æгæр хæрд æмæ нозт цæмæй ма уа, уымæй сæхи хъахъ- хъæдтой, уымæй æвдыстой царды бахæрын сæйрагдæр кæй нæу.

Сæйрагдæр у уды фарн.

Бæрæгбæттæ ныл рæсугъдæй цæуæнт. Хорздзинадæй дзуæрттæм цы ис, уыдонæй нæ хайджын куыд кæной, уый нын Дунейы фарн балæвар кæнæд!

ХÆМЫЦАТЫ Раман,

«Иры Стыр Ныхас»-ы уæнг, Рахизфарсы районы "Ныхас"-ы ирон æгъдæутты комитеты сæрдар.